تاریخچه و وضعیت ITS در ایران

 

در کشور ما ITS در ابتدا با نگرش شهری در ابتدای دهه 70 شمسی در تهران دنبال شد و هم اکنون نیز در سطح وسیعی مورد استقبال دست اندرکاران و مسئولان حمل و نقل شهری، جاده ای و ریلی قرارگرفته و هریک از پروژه ها بطور جداگانه در حال طراحی و اجراست.

این اقبال اگرچه رویکردی مثبت و در نوع خود حرکتی رو به پیش است اما در آینده فقدان طرح استراتژیک ITS در سطح ملی باعث آسیب پذیری در روند پیشرفت پروژه ها و عدم حصول نتیجه لازم خواهد شد. از آنجا که بکارگیری صحیح ITS مستلزم دانش و شناخت هم زمان تخصص حمل و نقل و ترافیک و نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات و زیرساخت مخابراتی و رایانه ای مورد لزوم توجه به استراتژی ها و برنامه ریزی های مدیریتی و سازمانی است، لذا ضروریست طرح و اجرای پروژه ها برعهده ترکیب مناسبی از متخصصان رشته های مرتبط قرار گیرد.

موانع گسترش ITS در ایران

زیر ساخت های مخابراتی

بسیاری از خدمات ITS از طریق زیر ساخت های مخابراتی شامل ارتباطات ثابت، فیبر نوری، میکرو داکت و میکرو کابل، FTTX و مخابرات سیار تحقق می یابد بنابراین بحث تامین نیازمندی های مخابراتی ITS از پرچالش ترین مباحث در این زمینه و در حال حاضر از موانع اساسی توسعه ITS در ایران است. بار مضاعف مالی در راه اندازی بسیاری از پروژه های ITS معلول فقدان بستر مخابراتی مورد نیاز پروژه هاست. به همین دلیل است که شرکت کنترل ترافیک شهرداری تهران بخش عظیم بودجه خود را صرف ایجاد بستر مخابراتی اختصاصی فیبرنوری کرده که اگرچه از دیدگاه صاحبان پروژه امری اجتناب ناپذیر است اما روشن است که در مقیاس ملی و کلان، ایجاد زیرساخت های اختصاصی به مفهوم اتلاف و یا حداقل عدم استفاده بهینه از منابع و نشان دهنده گوشه ای از زیان های پنهان انحصار بخش دولتی و عدم توانایی در ارائه خدمات به موقع و مورد نیاز به متقاضیان است. برای توسعه سیستم های حمل و نقل هوشمند باید از توان بخش خصوصی استفاده شود و بخش دولتی باید سیاست ها و راهبردهای لازم را تعیین و زیرساختهای لازم را فراهم سازد.

لزوم هماهنگی و همکاری ارگانها و اجزای مختلف

نکته قابل توجه دیگر این است که ITS مرکب از سیستم های مختلفی است که اجزای آن بطور پیچیده ای در هم آمیخته اند. اگرچه تجمیع و یکپارچه سازی این سیستم ها از مزیت های ذاتی و منحصر بفرد ITS و از پیش نیازهای لازم برای اثربخشی آن تلقی می شود، اما همین ویژگی به دلیل لزوم هماهنگی و همکاری ارگانها و اجزای مختلف، می تواند به یکی از موانع رشد و توسعه ITS در کشور ما تبدیل شود. تجمیع و یکپارچگی سیستم ها نیازمند فعالیتی است که تحت عنوان معماری Architecture سیستم تعریف می شود. مطالعات معماری سیستم نشان می دهد چگونه اجزای سیستم بر یکدیگر اثر گذاشته و به طور واحد عمل می کنند .معماری سیستم از ضروریات توسعه ITS است که بدون تجویز فناوری های خاص، به طراحان سیستم آزادی عمل می دهد تا واسطه های Interface سیستم ها را به نحو قابل تعریف و استاندارد طراحی کنند که مزایایی نظیر افزایش رقابت، کاهش خطرات و کاهش هزینه را دربر گیرد. نقطه قوت اصلی معماری سیستم تامین چارچوب و مبنای استراتژیک است که از آن طریق فعالیت های دست اندرکاران متفاوت تجمیع می شود.

ایجاد ارتباط و هماهنگی بین پروژه ها

لفظ سیستم های حمل ونقل هوشمند  ITSمشخصا از سال 1990 برای اولین بار در آمریکا رایج شد و کلیه پروژه ها و فناوری های مرتبط با موضوع و به خصوص روابط تعاملی Transactions بین آن ها در یک ساختار کلان و به هم مرتبط  Integrateرا دربر گرفت. با این دیدگاه، ویژگی اصلی، ITS ایجاد ارتباط و هماهنگی بین پروژه ها و کاربردهای مختلف فناوری روز حمل و نقل است. این نکته ای است که متاسفانه در کاربردهای رایج ITS در کشور ما کمتر بدان توجه شده است.

رفع موانع ITS در ایران، نیازمند تدوین برنامه ریزی استراتژیک ITS بر مبنای برنامه ملی ITS و طرح های حمل و نقل هوشمند خواهد بود. تدوین این برنامه جهش بزرگی در جهت ارتقاء جایگاه ITS در کشور خواهد بود. در اولین گام برای این امر تعیین ساختار مناسب برنامه ریزی استراتژیک مورد نیاز است. در تعیین ساختار، ارکان استراتژی و برنامه ریزی مسائل مدیریتی، فنی مهندسی و تشکیلاتی باید به طور کامل مدنظر قرار گیرد. در هر شهر بسته به شرایط موجود در آن ساختارهای متفاوتی را با دیگر شهرها دارد.

برای مثال ساختار برنامه ریزی استراتژیک شهرهای ادمونتون کانادا و کالگری به صورت زیر است:

الگوی به کار رفته در برنامه ریزی استراتژیک ITS ایالت آلبرتا کانادا:

.1 مقدمه: شامل چارچوب مفهومی برنامه ریزی استراتژیک ITS

.2 پیش زمینه: که منافع ITS و وضیعت فعلی ITS و معماری آن را در ایالت آلبرتا و کانادا را مشخص می سازد.

.3 چشم انداز طرح و تعیین ماموریت و اهداف آن

.4 استراتژی و اصول طرح

.5 اولویت ها: بزرگ راهها و مناطق که اولویت دارد و مناطق به عنوان ناحیه آزمایشی مورد استفاده قرار می گیرند.

.6 برنامه عملیاتی پیشنهادی برای 3 تا 5 سال آینده که پروژه ها، سیستم های اطلاعاتی، اطلاعات پایگاه داده ها، سیستم های مدیریتی، زمانبندی کار و  … را شامل می شود.

.7 خلاصه ای از مسئولیت ها و هزینه ها که در آن مسئولیت هر واحد، هر مدیر و … هزینه های هر پروژه، محل تامین هزینه های هر پروژه و … آمده است.

.8 جمع بندی

لازم به توضیح است ادمونتون مرکز ایالت آلبرتا می باشد و جمعیت آن حدود 753000 نفر (تخمین سال 2007 و مساحت آن بالغ بر 684،37 کیلومتر مربع می باشد

الگوی به کار رفته در سند برنامه ریزی استراتژیک ITS شهر کالگری کانادا:

.1 اهداف و چشم انداز

.2 شش محور اصلی فعالیت های ITSشامل:

.a اطلاعات مسافران

.b مدیریت سطوح

.c مدیریت و کنترل ترافیک

.d مدیریت و کنترل پارکینگ ها

.e مدیریت معابر

.f مدیریت ناوگان

.3 وضعیت فعل ITS در کالگوی

.4 فرآیند برنامه ریزی استراتژیک

.a گام اول: تشکیل ائتلافی از کلیه ذینفعان ITS شهر

.b گام دوم: نیازسنجی

.c گام سوم: تحلیل فرصت ها و چالش ها

.d گام پنجم: تدوین و معماری ITS منطبق با برنامه ها و نیازها

.e گام ششم: تدوین برنامه کلی اجرایی

.f مطالعات پشتیبان

کالگری با مساحتی حدود 436،1 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر یکی از مهمترین و پر جمعیت ترین شهرهای کانادا محسوب می شود. در تعیین ساختار، ارکان استراتژی و برنامه ریزی مسائل مدیریتی، فنی مهندسی و تشکیلاتی باید به طور کامل مدنظر قرار گیرد. سپس اهداف طرح، بر اساس قابلیت های موجود تعیین گردد و بعد از آن راهبرد یا استراتژی برای رسیدن به اهداف موردنظر طراحی گردد. به دلیل اینکه ماهیت پروژه های سیستم های هوشمند حمل و نقل بین بخشی است همکاری و هماهنگی مطلوب و موثر بین نهادها و سازمان های مختلف اهمیت بسیار دارد و عملکرد نامناسب یک نهاد، در فعالیت کل اجزاء اختلال ایجاد خواهد کرد. متاسفانه در کشور بسیاری از طرح ها به دلیل هماهنگ نبودن بین اجزاء آن به نتیجه مطلوب نرسیده است